Over/Nieuwers Selinde en Penina over een jaar Wzd

Toen de Wet zorg en dwang (Wzd) in januari 2020 werd ingevoerd, was er het besef dat de implicatie van de wet de nodige aanpassingen zou vereisen van zorgorganisaties. Het jaar 2020 werd als overgangsjaar bestempeld om daarmee de naleving en inspectie nog een jaar lang op een laag pitje te houden. Zoals we nu weten, zou 2020 alles behalve een rustig overgangsjaar worden. We zijn een jaar verder en dat biedt een goed moment om terug te blikken op één jaar Wzd. Over/Nieuwers Selinde en Penina hebben verschillende implementatieprojecten gedaan met betrekking tot de Wzd. Zij vertellen over de belangrijkste lessen die zij geleerd hebben in meer dan een jaar Wzd.

Reorganisatie

Selinde leerde alles over de Wzd tijdens het implementatietraject binnen Zonnehuisgroep Amstelland. De instelling wilde zich vanaf december 2019 klaarmaken voor de implementatie van de Wzd en Selinde werd erbij gehaald om dit project te leiden. Zo ontwikkelde zij zich tot Wzd-expert en vanuit haar kennis omschrijft ze de kern van Wzd als het principe ‘Nee, tenzij’. Maatregelen die voor de invoering van de Wzd gezien werden als niet de fraaiste, maar wel de snelste, moeten nu gebaseerd zijn op een duidelijke noodzaak nadat andere dwangvrije alternatieven geprobeerd of overwogen zijn. Het lijkt voor de buitenstaander een nuanceverschil, maar de omslag heeft grote implicaties gehad voor de werkwijze en functies van zorginstellingen. Behalve interne reorganisaties, moesten er ook geheel nieuwe functies in het leven geroepen worden die in de wet waren bepaald.

Vertrouwenspersonen

Penina was al vanaf september 2019 betrokken bij een project dat gestalte moest geven aan de in de wet genoemde ‘vertrouwenspersonen’. Ze deed dit voor AKJ dat al vertrouwenspersonen leverde voor jeugdzorg en daarom kon bouwen op de nodige expertise. Samen met AKJ ontwikkelde Penina in drie maanden tijd Zorgstem, een dochterstichting van AKJ die speciaal gericht werd op Wzd vertrouwenspersonen. Penina wierf de toekomstige vertrouwenspersonen, zorgde dat ze tijdig opgeleid werden en kondigde hun komst aan in de gebieden waar ze actief zouden gaan zijn.

Samenwerken

Op het eerste gezicht lijken de twee projecten nog van elkaar te verschillen. Selinde werkte tenslotte aan de reorganisatie van de ‘oude’ situatie bij een zorginstelling terwijl Penina juist actief was in het ontwikkelen van de ‘nieuwe’ situatie. Toch benadrukken Penina en Selinde beiden hetzelfde belang, namelijk van een zo goed mogelijke samenwerking. Het idee dat beleid, zorginstellingen en nieuwe functies gescheiden gebieden zijn, staat volgens hen de implementatie namelijk in de weg. Penina zocht bij haar project zo snel mogelijk het contact met de zorginstellingen om de komst van de vertrouwenspersonen te introduceren. Selinde integreerde zo goed als het kon de beleidskant in de zorgorganisatie omdat daar de antwoorden lagen op de vragen die ontstonden. Op papier kan beleid namelijk goed klinken, maar het voorziet niet altijd in uitleg in vragen die ontstaan in de praktijk. Om deze vragen boven water te halen, zorgde Selinde ook voor een goede interne samenwerking. De eerste stap was een Kick-Off die gericht was op het verzamelen van alle veranderingen die de Wzd zou betekenen voor de bestaande werkwijze binnen de Zonnehuisgroep. Daaruit volgde een plan dat opgedeeld werd in stukken die op hun beurt verdeeld werden over werkgroepen. Zo werd de verantwoordelijkheid voor de nieuwe situatie verdeeld over de hele organisatie en had Selinde op alle mogelijke manieren samenwerking ingezet ter bevordering van de integratie van de nieuwe situatie.

Landelijke samenwerking

Ook Penina trok het belang van samenwerking verder door in haar project. Zorgstem zou alleen actief zijn in vier provincies en de rest van het land zou door drie andere organisaties voorzien worden van vertrouwenspersonen. Om de valkuil van vier verschillende werkwijzen op voorhand te pareren, zocht Penina direct de samenwerking op met de overige drie organisaties. Behalve het belang van een uniforme werkwijze, konden de organisaties ook veel van elkaar leren en elkaar aanvullen waar nodig. Het belang van samenwerking wordt door zowel Selinde als Penina aangevuld met het belang van het zoeken naar alle mogelijke partners om mee samen te werken. Het is een typische Over/Nieuw manier van werken waarbij de frisse blik kan helpen met het herkennen van samenwerkingsverbanden en partners die lastig te herkennen zijn voor mensen die gewend zijn aan de dagelijkse gang van zaken.

De nadruk op een voorbereiding waarbij iedereen betrokken werd, hielp ook toen het overgangsjaar een corona-jaar werd waarin er weinig tijd was voor andere zaken dan de crisis voorhanden. Toch bleek hoe organisaties die goed waren voorbereid op de Wzd, antwoorden hadden op de eerste testcases van de nieuwe wet die de corona pandemie bood. Wat moest je bijvoorbeeld doen met cliënten die weigerden getest of gevaccineerd te worden? Een organisatie die goed was voorbereid had sneller de juiste antwoorden of kon door de opgezette samenwerkingen voor antwoorden terugvallen op het netwerk dat was ontstaan.

Mindset

Het is moeilijk om dit soort voorbeelden als positieve aspecten te benaderen in een crisis die zo overduidelijk zwaar was, maar juist dat is de tweede les die Selinde uit de periode van Wzd wil aanstippen: het belang van de juiste mindset. Na de aankondiging van de Wzd gingen er bij veel organisaties medewerkers met de hakken in het zand. Een begrijpelijke reactie bij de gedachte aan al het extra werk dat er zou komen terwijl de druk op de zorgmedewerkers al zo groot was.  Een verwijt dat Selinde volledig kan begrijpen en herkent als ze zag hoe zwaar de medewerkers het hadden in een verpleeghuis waar haar eigen oma heeft gewoond. Daar waren al te weinig mensen om iedereen op tijd uit bed te krijgen, te wassen en te verschonen. De Wzd zou alleen maar meer druk op het personeel zetten dus hoe maak je zo’n wet werkbaar op een manier dat mensen niet onder de druk bezwijken? Personeel dat opstapt of weigert naar de nieuwe wet te handelen, maakt de problemen namelijk alleen maar groter. Het is de mindset die helpt om bewust te blijven van de kern van de nieuwe wet die draait om het beschermen en het welzijn van de cliënt. De juiste mindset helpt ook bij schakelen naar de nieuwe situatie. Selinde formuleert deze mindset als: ‘De wet die komt en is in essentie goed dus hoe bereiden we ons er zo goed mogelijk op voor?’

De kracht van Over/Nieuw

De juiste mindset helpt om over de eerste hobbels heen te kijken en misschien zelfs kansen te zien in plaats van problemen. Een wet die niet nageleefd kan worden door tijd- en geldgebrek is namelijk voor niemand wenselijk. Met deze manier van kijken wordt de Wzd in plaats van de volgende stap naar een overbelaste zorg, juist een legitiem argument voor investering in de zorg. Tegenover wettelijk verplichtte zorgvuldigheid moet namelijk de mogelijkheid staan dit uit te kunnen voeren en dat betekent dat er geïnvesteerd moet worden. Ondanks de uitdagingen, het vele werk en de begrijpelijke tegenzin die aan de Wzd kleven, boden de projecten die Over/Nieuw kreeg de uitgelezen kans om onze kernwaarden in de praktijk te brengen. Selinde en Penina hebben gezocht naar samenwerkingen, processen gestroomlijnd, theorie naar praktijk vertaald, geprobeerd organisaties wendbaar te maken voor aanpassingen, en natuurlijk een nieuw, fris perspectief geboden met een positieve mindset die uitging van oplossingen in plaats van belemmeringen.

Meer weten? Mail selinde@overnieuw.nl of penina@overnieuw.nl met al je vragen.